- ساختار: پروتئین و نوکلئیک اسید، در برخی موارد چربی
- اشکال: چند وجهی، میله ای، رشته ای
- برای بقا و تکثیر نیاز به سلول زنده دارند و از اجزاء پروتئین سازی سلول میزبان بهره می گیرند
- معمولا دارای ناقل زنده (عمدتا حشرات) هستند
- منابع پایداری در طبیعت: علفهای هرز، ناقلین، بقایای آلوده، مواد گیاهی مثل بذر و سطوح آلوده
موزائیک ویروس توتونTobacco mosaic virus (TMV)
- ویروس های +RNA SSمیله ای- جنس Tobamovirus
- مقاوم به حرارت (90 درجه سانتی گراد)، غلظت بالا،، DIP: 10-6 ،بیشتر محدود به بافتهای پارانشیم سطحی
- پایداری در بیرون از سلول،(ویرویس خالص) 50 سال
- میزبانها: تنباکو و سایر اعضای خانواده سوالناسه Solanaceae
- 9 خانواده گیاهی و حداقل ۱۲5 گونه گیاهی از جمله تنباکو، گوجه فرنگی، فلفل، بادمجان و سایر گونه های خانواده سوالناسه Solanaceae ،خیار و تعدادی از گیاهان زینتی را آلوده میکند.
- انتقال در طبیعت: مکانیکی (تماس بین بوته ها، دست و لباس کارگران)، بذر، موادگیاهی آلوده
مدیریت:
- رعایت بهداشت: شستن دست ها پس از هر نوبت کاشت )مواد شوینده یا شیر(، ضدعفونی کردن
تمام ابزارها، دستکش و لباس کارگران، ضدعفونی کردن تاسیسات گلخانه پس از هر دوره کشت با مواد ضد ویروس - تناوب در کاشت با گیاهان غیر میزبان یا مقاوم برای جلوگیری از آلودگی بستر کاشت، خاک و بذرها هر دو سال یکبار(کاهش منبع ایناکولوم)
- محدود کردن تردد بین بوته ها
- استفاده از بذر یا نشاء عاری از ویروس و دارای گواهی سالمت
- تیمار بذرها با محلول ۱0 %تری سدیم فسفات برای ۱5 دقیقه یا نگهداری در 70 درجه به مدت 2تا4 روز
- ریشه کنی بوته های آلوده و امحاء آنها
- رقم فالکاتو گوجه فرنگی احتماال مقاومتر است(معصومی و همکاران، فصلنامه علوم کشاورزی،1388 .)رقم آراگون، scarlet مقاوم
- رقم فلفل دلمه ای نارنجی (Westland)،دلمه ای قرمز پادرا مقاوم
ویروس موزاییک گوجه فرنگی
- رقم فالکاتو احتماال مقاومتر است (معصومی و همکاران، فصلنامه علوم کشاورزی، ۱388 .)ارقام رابی،نمارین مقاوم هستند.
ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی
ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی
ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه فرنگی
انتقال:
مکانیکی در حین عملیات کاشت، داشت و برداشت شامل: بذر، دستها و اندامهای آلوده کارگران، ادوات کشاورزی، خاک
آبهای در حال گردش در کشتهای هیدروپونیک
منابع پایداری در طبیعت: سطح بذر، خاک، بقایای گیاهی، سطح ادوات کشاورزی، لباس کارگران و سازه های گلخانه
مدیریت:
بهداشت: نابود کردن تمام گیاهان بیمار و از بین بردن بقایا و ضد عفونی خاک، لباس کارگران و ابزار گلخانه با مواد غیر فعال کننده ویروس )کلراکس ۱0 ،%سفید کننده ۲0،% درصد ۲ Virkon-S
رعایت قرنطینه گیاهی
استفاده از بذر و گیاهچه عاری از ویروس (انجام تست بذر)
مراقبت ویژه در تولید نشاهای سالم در خزانه ها
محدود کردن رفت و آمد در گلخانه ها
بازرسی دقیق بوته ها از مراحل اولیه کاشت و ریشه کنی گیاهان آلوده به محض مشاهده شدن
حذف منابع ویروس در اطراف گلخانه ها
رعایت تناوب با گیاهان غیر میزبان
خیار سبز پیسه موزائیک ویروس
انتقال با بذر و نهال آلوده در فواصل نزدیک و دور، دست و لباس کارگران،آب، ادوات و تجهیزات آلوده
ویروس موزائیک زرد کدو
انتقال با چند گونه شته (شته جالیز، شته لوبیا، شته هندوانه و شته سبز هلو) بصورت ناپایا، بذر، قیچی هرس
بر روی سطوح تا چندین ساعت پایدار است
دامنه میزبانی طبیعی عمدتا اعضا خانواده خیار
شدت عالیم در خیار نسبت به دیگر کدوئیان کمتر است
گزارش در گلخانه های یزد و حومه
مدیریت:
از بین بردن همه بوته ها پس از اتمام دوره رشد
ازبین بردن تمام علفهای هرز میزبان قبل از شروع کشت به منظور حذف منابع ویروس و ناقل
حذف گیاهان آلوده بالفاصله پس از مشاهده عالیم جهت جلوگیری از انتشار بعدی ویروس
ردیابی محصوالت و علفهای هرز اطراف گلخانه برای وجود شته های ناقل
کشت گیاهان تله غیر میزبان برای شته ها اطراف گلخانه
رعایت بهداشت-ضدعفونی ابزارها و کفش با محلول ۲5 %وایتکس خانگی یا ۱ %Virkon
Aphis gossypii جالیز شته
در تمام گلخانه های ایران به خصوص در مناطق جنوبی کشور مهم است
عالوه بر انواع جالیز، علفهای هرز مختلف نیز آلوده می شوند که باعث حفظ منبع آلودگی در گلخانه می گردد.
زمستانگذرانی: ماده های بارور بی بال
تا ۲0 نسل در سال
مدیریت:
از بین بردن هرگونه پناهگاه شته ها از جمله علفهای هرز میزبان در داخل گلخانه
به کار گیری نوارها یا کارتهای زرد
شخم، یخ آب زمستانه، از بین بردن علفهای هرز، تناوب با غالت و آیش
سموم کم دوام: هوستا کوئیک، پریمور، دی-اتانل آمید (پالیزین) ۲-5/۱ در هزار، ددواپ ۱ در هزار، پی متروزین %wg50 5/0 در هزار
ویروس موزائیک هندوانه
Potyviridae خانواده، Potyvirus جنس
دامنه میزبانی طبیعی وسیع-علفهای هرز و حبوب عالوه برخانواده خیار
انتقال شیبه ZYMV
خیار رقم Smile مقاوم
گلخانه ها در نزدیکی مزارع یونجه احداث نشوند.
ویروس وای سیب زمینی
Potyviridae خانواده، Potyvirus جنس
دامنه میزبانی طبیعی وسیع (حدود 90 گونه) شامل سیب زمینی، توتون، فلفل، بادمجان و گوجه فرنگی
رقم فالکاتو احتماال مقاومتر است (معصومی و همکاران، فصلنامه علوم کشاورزی، ۱388)
ویروس کوتولگی برگ زرد گوجه فرنگی
انتقال با مگس سفید رابطه ناپایا
منابع پایداری: ناقل، علفهای هرز
ناقل : مگس سفید
تخم ها و شفیره های این آفت چون در پشت برگ ثابت و غیر فعالند،اغلب به حشره کش ها حساس نیستند.
پتانسیل تولید مثل باال، سیکل زندگی نسبتا کوتاه ایجاد جمعیت های مقاوم به سم کنترل شیمیایی بدون بهره گرفتن از روشهای غیر شیمیایی با شکست مواجه می شود.
تناوب در مصرف سموم رعایت شود.
مدیریت:
توری ضد حشره
جلوگیری از ورود نشاهای آلوده به گلخانه
استفاده از دربهای ورودی دو مرحله ای
حذف کلیه علفهای هرز اطراف پنجره ها و نیز در داخل گلخانه
نصب کارت یا نوارهای چسبنده زرد
آزادیراختین نیم آزال %1 EC ،نیم آرین %15.0 EC %5/۲ لیتر در هزار
دی کلرووس%50 EC ۱ در هزار، پروتئوس ۱ لیتر در هکتار، ماالتیون EC هزار در 4 EC 5% پیرترین، هکتار در لیتر ۱/5-۱ 57%
ویروس پژمردگی لکه ای گوجه فرنگی
درصد آلودگی طبیعی در مناطق مرکزی و جنوب شرقی ایران
انتقال با چند گونه تریپس با رابطه پایا و تکثیری
دامنه میزبانی بسیار وسیع: علفهای هرز، گیاهان زینتی و تریپس های ناقل منابع پایداری ویروس
رقم نورما احتماال حساس است
مدیریت:
فلفل دلمه ای قرمز پادرا و مخروطی Efest مقاوم
حذف علفهای هرز به ویژه انواع چند ساله
مبارزه با ناقل
تریپس پیاز
پلی فاژ: انواع جالیز، گیاهان زراعی، باغی، زینتی و علفهای هرز
میزبانهای عمده: پیاز، گوجه فرنگی، فلفل، خیار، لوبیا، نخود فرنگی و سیب زمینی
مدیریت:
مجهز کردن گلخانه ها به توری ضد حشره(ابعاد ۱50میکرون، یا مش شماره)
نصب تله کارتهای آبی
از بین بردن علفهای هرز
ویروس موزاییک خیار
Bromoviridae خانواده، Cucumomovirus جنس
دامنه میزبانی طبیعی بسیار وسیع (۱۲00 گونه) انواع جالیز، سبزی، علفهای هرز و برخی زینتی ها
انتقال با شته ها مثل شته جالیز و شته سبز هلو بصورت ناپایا، در برخی میزبانها با بذر مثل خانواده حبوب، چغندر و شب بو
عالیم متنوع و شامل موزائیک، بد شکلی برگ، کوتولگی، نکروز، لکه حلقوی، نخی شدن برگها
ژنوم سه قطعه RNA تک ال مثبت و دارای سه پیکره ایزومتریک
نژادها زیاد
منابع پایداری در طبیعت: علفهای هرز یک ساله زمستانه، دوساله و چند ساله، میزبانهای چند ساله مثل چغندر
مدیریت:
استفاده از نشاهای عاری از ویروس
کنترل علفهای هرز مثل استبرق، شاهی زمستانی، به ویژه آنهایی که ویروس بذر آنها را نیز آلوده می کند مثل گندمک (media Stellaraia)
ریشه کنی گیاهان آلوده
عدم کاشت در مجاورت مزارع یونجه
استفاده از ارقام مقاوم مثل نسیم، استورم، روبرتو، مینی پاور، BEHESHTI TM و Smile و زودرس بهاره در خیار و رقم فالکاتو در گوجه فرنگی
کشت گیاهان تله غیر میزبان اطراف گلخانه مثل ذرت
ویروس موزاییک یونجه
Bromoviridae خانواده، Alfamovirus جنس
دامنه میزبانی طبیعی وسیع حبوب، علفهای هرز )منداب، شیرتیغی، سلمه تره،کاهو وحشی، بارهنگ، ترشک، شنگ(، سیب زمینی، گوجه فرنگی و فلفل
انتقال با شته ها مثل شته باقال، شته نخود فرنگی، شته سبز هلو و بذر
عالیم متنوع و شامل لکه های سفید (ابلقی)، موزائیک، کوتولگی، لکه حلقوی و نکروز
انتقال با شته ها (حدود ۱4 گونه) با رابطه ناپایا
مدیریت:
رعایت فاصله بین گلخانه و مزارع یونجه
استفاده از بذر سالم
کنترل علفهای هرز
توصیه هایی برای مدیریت بیماریهای ویروسی محصوالت گلخانه ای
۱-کنترل بیماریهای ویروسی همیشه از طریق پیشگیری Exclusion است.
- رعایت قرنطینه داخلی و خارجی
- استفاده از مواد گیاهی (بذر، نشاء…) عاری از آفات و عوامل بیماریزا
- نصب توری
۲-ریشه کنی Eradication
- رعایت بهداشت گیاهی داخل و اطراف گلخانه:
- ضد عفونی خاک
- ضد عفونی بذر
- ضدعفونی وسایل و ابزار
- Roguing
- جمع آوری و انهدام بقایای محصول یا اندام های هرس شده
- رعایت بهداشت فردی مثل شستن دستها و ضد عفونی کردن کفشها و لباسها
- ضد عفونی کردن کل گلخانه و سازه ها بین کشتها و در پایان سال
- حرکت افراد و تماس با بوته ها در گلخانه به حد اقل رسانده شود
- گیاهان فاقد عالیم اطراف گیاهان بیمار نیز حذف شوند. از کیسه های کشت گیاهان آلوده مجددا استفاده نگردد
- از بین بردن منابع آلودگی: حذف مداوم علفهای هرز و نیز گیاهان زینتی،گیاهان بیمار و گیاهان سال قبل داخل و اطراف گلخانه
3 -اجتناب از آفات و بیمارگرها Avoidance
- رقم مقاوم
- تاریخ مناسب کشت
- رعایت فاصله ردیف ها و بوته ها
- تغذیه و آبیاری صحیح
4-ردیابی Monitoring
- ردیابی دقیق برای مشاهده عالیم بیماریهای ویروسی طی تولید محصول
- ردیابی دقیق برای مشاهده ناقلین طی تولید محصول
- مناطق رشد انتهایی گیاه و به خصوص پشت برگ های بالغ و مسن و همچنین بوته های واقع در حاشیه گلخانه به خصوص در اطراف درب ورودی مورد بازدید قرار گیرد
- مشاهده مستقیم یا با تکان دادن بر روی کاغذ
- بازدید و شمارش آفات شکار شده توسط تله کارتهای زرد یا آبی
- شروع کردن عملیات مبارزه با ناقلین بالفاصله پس از کشت یا حتی کمی قبل از آن (مبارزه با ناقلین قبل از گسترش)
5 -اعمال روش های کنترل Control
- تشخیص دقیق
- ارسال کردن نمونه های مشکوک به مراکز تحقیقاتی برای بررسی
- نصب توری ضد حشره
- اصول مصرف سموم
- Timing
- شناخت خصوصیات سموم به خصوص گروه سم، مکانیزم عمل و محل تاثیر آن
- استفاده از دوز مناسب